نوازش در تحلیل رفتار متقابل

مفهوم نوازش در تحلیل رفتار چیست؟

“اریک برن” معتقد است که ما برای حفظ سلامت جسمی و روانی خود، نیاز به تحریک‌های جسمی و عاطفی داریم و برای اثبات این مدعا به نتایج آزمایش‌هایی استناد می‌کند. از جمله به آزمایشی که در آن دو گروه از نوزادان را در شرایط مشابهی نگهداری می‌کردند با این تفاوت که یکی از این دو گروه مورد محبت و در آغوش گرفته شدن( نوازش) بیشتری قرار داشتند. گروهی از نوزادان که بیشتر در آغوش گرفته می‌شد کمتر در معرض اختلالات روانی و جسمی قرار داشت.

یا در آزمایشی دیگر دو گروه از موش‌های آزمایشگاهی در شرایط مشابهی نگهداری می‌شدند با این تفاوت که به یکیش از این دو گروه هر روز شک الکتریکی داده می‌شد، در حالیکه گروه دیگر از هر نوع محرک و تماس با موش‌های دیگر محروم بود. پس از چند هفته گروهی که تحت تأثیر شک قرار داشتند به وضوح سالم‌تر از گروه دیگر بودند. “برن” از این مشاهدات نتیجه می‌گیرد که موجودات زنده برای زنده ماندن نیازمند پاسخ دادن به “عطش محرک” خود هستند.

تعریف نوازش در تحلیل رفتار متقابل (نوازش ها در تحلیل رفتار متقابل)

“نوازش” در تحلیل رفتار متقابل به هر عملی گفته می‌شود که جنبه‌ی “به جا آوردن حضور دیگری” داشته باشد. هر عملی که به نوعی نشاندهنده‌ی این موضوع باشد که ما متوجه حضور فرد مقابل شده‌ایم. به این ترتیب تمام روابط متقابل ما با یکدیگر تبادل نوازش محسوب می‌شود. وقتی شما به کسی سلام می‌کنید، یک نوازش کلامی به او داده‌اید و وقتی او با سر جواب شما را می‌دهد، یک نوازش به شما داده است. نوازش‌ها می‌توانند کلامی یا غیر کلامی، مثبت یا منفی، شرطی یا غیر شرطی باشند.

نوازش‌های غیر کلامی می‌توانند شامل دست دادن، لگد زدن!!، سر تکان دادن، دست تکان دادن، در آغوش گرفتن و … باشند.

نوازش مثبت

نوازشی است که فرد گیرنده از گرفتن آن احساس خوبی پیدا کند. و در مقابل نوازش منفی نوازشی است که گیرنده با گرفتن آن احساس بدی پیدا می‌کند. به راحتی می‌توانید لیستی از نوازش‌هایی را که دوست دارید دریافت کنید (برای شما مثبت هستند) و آنهایی را که دوست ندارید دریافت کنید (برای شما منفی هستند) تهیه کنید.

برای مثال من دوست دارم که دیگران به من بگویند خوشتیپ و خوشگل هستم (البته با توجه به جنسیت نوازش دهنده. طبیعتاً علاقه‌ای ندارم یک مرد سبیل کلفت در حالی که چشماش برق خطرناکی می‌زنه به من بگه: وای چه پسر خوشگلی  ) یا چقدر باهوش هستم. از در آغوش کشیده شدن لذت می‌برم. اما در مقابل از لگد خوردن خوشم نمی‌آید. سه مورد اول برای من نوع مثبت و این آخری نوع منفی محسوب می‌شود. نکته‌ی مهم این است که مثبت یا منفی بودن آن کاملاً بستگی به احساس گیرنده دارد. ممکن است فردی از گرفتن نوازشی که به نظر شما کاملاً یک نوع مثبت است احساس بدی پیدا کند.

نوازش شرطی، نوازشی است که در مقابل کاری که انجام می‌دهید، دریافت می‌کنید اما نوازش غیر شرطی به آنچه هستید مربوط می‌شود. به عنوان مثال این چهار جمله را در نظر بگیرید:

 شرطی مثبت: کار خیلی خوبی انجام دادی.
غیر شرطی مثبت: از آشنایی با آدم فهمیده‌ای مثل شما واقعاً خوشحالم.
شرطی منفی: من از این لباسی که پوشیدی خوشم نمیاد.
غیرشرطی منفی: تو نفرت انگیز هستی.

و حالا مهمترین نکته در بحث نوازش:

شاید به نظر بیاید که همه‌ی ما به دنبال کسب نوازش‌های مثبت هستیم و در مقابل از دریافت نوعهای منفی اجتناب می‌کنیم. اما متأسفانه واقعیت چیز دیگریست. اصلی که ما بر اساس آن رفتار کرده‌ایم این است که هر نوعی (چه مثبت چه منفی) بهتر از نبود آن است. (موش‌های آزمایشگاهی را به خاطر بیاورید) ما هم مانند آن موش‌ها ترجیح می‌دهیم شک الکتریکی (نوع منفی) دریافت کنیم تا اینکه هیچ چیزی دریافت نکنیم.

ممکن است در دوران کودکی و نوزادی زمان‌هایی که از دریافت نوع مثبت محروم می‌شدیم دست به کارهایی زده باشیم تا حداقل نوع منفی دریافت کنیم. و ممکن است امروز در زندگی بزرگسالی نیز همچنان به دریافت این نوعهای منفی ادامه دهیم. در واقع ما یاد می‌گیریم کاری که منجر به دریافت نوازش شده است را بیشتر انجام دهیم. حال ممکن است علاوه بر رفتارهایی که نوع مثبت برای ما به همراه می‌آورد رفتارهایی که نوع منفی به همراه داشته است نیز تقویت کرده باشیم.

همین اصل ساده می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند. زمانی که نوازش مثبت کافی دریافت نمی‌کنید متوجه تلاش خود برای کسب نوع منفی باشید و از آن اجتناب کنید.

قدري هم نوازشم كن!

نوازش، واژه بسيار آشنايي است. معني بسيار ساده و رواني هم دارد. همان چيزي است كه همه ما در هر سني كه هستيم به آن نياز داريم، منتهي به اشكال متفاوت. هم نياز داريم كه ديگران را نوازش كنيم و هم نياز داريم كه ديگران ما را نوازش كنند. اگر دقت كنيد در روابط انساني، همين موارد كوچك و ظاهرا ساده نقش مهمي ايفا مي‌كنند. اما اينكه اين نقش، مثبت يا منفي است برمي‌گردد به اينكه ما چقدر به آن توجه داريم؛ ابعاد آن را مي‌شناسيم و تا چه اندازه به قواعد بازي احترام گذاشته و در واقع به آن تن مي‌دهيم.
وقتي مجموعه روابط خود را در يك شبانه روز در نظر مي‌گيريم نقش و كاركرد اين واژه در عمل، بسيار بارز مي‌شود. به عبارتي، در همه موارد مي‌توان تاثير توجه به آن را ديد به‌ويژه زماني كه اشتباهي يا برخوردي، خشم سنگيني را در وجودتان برمي انگيزد. در اين گونه موارد، اگر بتوانيم خشم خود را كنترل كنيم و با صميميت و درك مشكلات طرف مقابل‌مان به حل و فصل موضوع بپردازيم، قطعا به نتايج بسيار متفاوت و در واقع رضايت‌بخشي خواهيم رسيد.
نوازش در لغت‌نامه دهخدا،  مهرباني، مرحمت، شفقت، خوش‌رويي، انسانيت، تسلي و دلجويي تعریف شده است.  با ذكر بيتي از شاعران، به ابعاد مفهومي اين واژه پرداخته شده است.

جرعه‌اي باده بر نوازش رود
بهتر از هرچه زير چرخ كبود
– نظامي

سر از طوق نوازش طاق دارم
رسم ضعيفان به تو نازش بود
– فردوسي

اما آيا نوازش صرفا يك تماس جسمي است؟

بديهي‌ترين مورد ، شايد همان نوازش نوزاد باشد، برخي او را در آغوش مي‌گيرند و با تماس جسمي اين نوازش را بارز مي‌كنند و برخي ممكن است به شوخي او را نشگون بگيرند. حتي عده‌اي نيز امكان دارد تنها با سخنان خود او را نوازش كنند.
اريك برن، مي گويد نوازش را مي‌توان اصطلاحا هرنوع حركتي به حساب آورد كه حضور ديگري را تاييد مي‌كند. تبادل “نوازش”ها يك رفتار متقابل را تشكيل مي‌دهد كه واحد آميزش اجتماعي است.
دكتر اسپيتز”Dr.R.Spitz”، متوجه شده است نوزاداني كه پس از تولد، براي مدتي طولاني از آغوش مادر و نوازش او محروم مي‌شوند، كم كم دچار افت روحي غيرقابل جبراني خواهند شد و چه بسا سرانجام با ناراحتي‌هاي رواني ناشي از آن از پا درآيند. وي از اين محروميت با عنوان “محروميت عاطفي” ياد مي‌كند.
اما مانند چنين پديده‌اي در بزرگسالاني كه در معرض محروميت احساسي-عاطفي و اجتماعي قرار مي‌گيرند نيز ديده مي‌شود. تجربه ثابت كرده است كه اين گونه محروميت‌ها ممكن است باعث روان‌پريشي موقت شود يا حداقل شخص را دچار اختلالات رواني سازد.
اريك برن در يك جمله، اهميت “نوازش” در يك زندگي عادي را بيان مي‌كند: “اگر نوازش نشوي، مخت مي ُپكد”.
وي اين جمله را در واقع اين گونه توضيح مي‌دهد: بعد از آنكه دوران صميميت دامان مادر به پايان مي‌رسد، فرد بقيه عمر را هر روز با اين معما مواجه است كه دست تقدير چه شاخي بر سر راهش سبز خواهد كرد.‌‌

يك شاخ عبارت است:

از نيروهاي اجتماعي، روانشناختي و زيستي كه مدام سد ادامه صميميت جسمي به سبك دوران نوزادي مي‌شود و شاخ ديگر تلاش مداوم اوست براي كسب مجدد آن صميميت.
در بسياري موارد، فرد بنابر نيازش به نوعي سازگاري نشان مي‌دهد. ياد مي‌گيرد كه با كمترين نوازش، حتي با نوع سمبليك آن، خود را راضي كند؛ تا آنجا كه گاهي حتي مشاهده يك سر‌تكان دادن در تاييد كارهاي او و شناخته شدن موجوديتش، برايش كافي‌است. اگرچه آرزوي اوليه او براي صميميت جسماني كاهش‌ناپذير باقي خواهد ماند.
بنابراين مشاهده مي‌كنيد كه تبادل”نوازش” يك اصل انكارنشدني و مهم در روابط انساني است. اما اينكه افراد در سنين مختلف به اشكال متفاوتي نياز به تبادل نوازش دارند؛ خود مقوله مفصلي است كه بايد به طور مستقل دنبال شود و مورد توجه قرار گيرد.

نظریه‌ی تحلیل رفتار متقابل-اقتصاد نوازشی

یکی از روانشناسان فعال در مکتب TA فردیست به نام کلاود اشتاینر Claude Steiner. اشتاینر از پدر و مادری اتریشی در فرانسه متولد شد. مادرش یهودی بود و به همین دلیل در سال 1939 به دلیل فشارهای نازی‌ها از فرانسه به مکزیک مهاجرت کردند.

اشتاینر نظریه‌ای جالب به نام «اقتصاد نوازشی» ارائه کرده است که به تنهایی می‌تواند به حل مشکلات زیادی کمک کند. وی از این نظریه استفاده‌های اجتماعی-سیاسی هم می‌کند که به آن‌ها نمی‌پردازم.  اشتاینر معتقد است که انسان‌ها در دوران کودکی تحت تلقینات پدر و مادر ناآگاهانه از پنچ قانون محدود کننده در تبادل نوازش پیروی می‌کنند.

این پنج قانون عبارتند از:

1) زمانی که دوست داری نوازش بدهی، این کار را نکن.

2) اگر دوست داری نوازشی دریافت کنی، آنرا طلب نکن.

3) نوازش‌هایی را که دوست داری، حتی اگر به تو دادند قبول نکن.

4) نوازش‌هایی را که نمی‌خواهی رد نکن.

5) به خودت نوازش نده.

اشتاینر می‌گوید پدر و مادر با تلقین این قوانین به فرزندان خود به نحوی آن‌ها را تحت کنترل خود حفظ می‌کنند. به کودک یاد می‌دهند که میزان نوازش مثبت بسیار پایین است و بیشتر این نوازش‌ها را تنها از پدر و مادر می‌توان گرفت، اگر مطابق میل آن‌ها رفتار کنی. اما ما به عنوان افراد بزرگسال، هنوز هم تحت سیطره‌ی این قوانین نادرست و دست و پا گیر زندگی می‌کنیم. در نتیجه به راحتی در محرومیت نوازشی به سر می‌بریم. با کنار گذاشتن این قوانین می‌بینیم که نوازش‌ها در سطحی نامحدود در اختیار ما قرار دارند.

1) هر زمان که بخواهیم می‌توانیم نوازش بدهیم. می‌توانیم به خود و دیگران نوع مثبت مجانی بدهیم. نوازش‌ها تمام نمی‌شوند، پس مشکلی برای نوازش دادن وجود ندارد.

2) ارزش نوازشی که پس از طلب شدن دریافت می‌شود به هیچ وجه کمتر از نوازش طلب نشده نیست. پس اگر دوست داری نوازشی را دریافت کنی، می‌توانی آنرا طلب کنی.

3) فیلترهای نوازشی خود را کنار بگذار. ما یاد گرفته‌ایم که بسیاری از نوازش‌ها را دریافت نکنیم، یا به اصطلاح آن‌ها را فیلتر کنیم، حتی اگر نوع مثبتی باشد که دوست داریم دریافت کنیم. «چه موهای قشنگی داری» «نه بابا کلی دردسر داره، هر روز باید بشورمشون!» «چقدر لباس‌هات بهت میان» «جدی؟ هر چی دم دستم اومد رو پوشیدم!».

4) مجبور نیستیم نوازش‌هایی را که دوست نداریم قبول کنیم.

5) می‌توانیم با «خویشتن نوازی» لذتی بی‌کران به دست آوریم.

خویشتن نوازی یعنی چه؟ چگونه خودمان را نوازش کنیم؟

در کودکی به ما یاد داده‌اند که اشکالی ندارد دیگران از تو تمجید کنند، اما خودت هرگز این کار را نکن. باید فروتن باشیم و فخرفروشی نکنیم. عادت می‌کنیم که پیشرفت‌های خود را کوچک و کم اهمیت ببینیم. اما ما می‌توانیم ویژگی‌های مثبت خود را ببینیم و در هر زمانی که خواستیم به خودمان نوازش بدهیم. تا حالا شده به خودت بگی: «پسر تو خیلی باحالی»؟ می‌توانیم هر وقت که خواستیم چیز‌هایی را دوست داریم برای خود فراهم کنیم. نه به عنوان پاداش بلکه تنها به خاطر وجود خودمان. استخر آب گرم، غذایی که دوست دارید، موسیقی مورد علاقه، سفر و …

تمام این‌ها را می‌توانیم برای خود و تنها به خاطر وجود خودمان فراهم کنیم. می‌توانیم با تعریف و تمجید از خود و ذکر توانایی‌ها و خصوصیات مثبت به خودمان احساس خوب بودن بدهیم. امتحان کنید!

بانک نوازشی چیست؟

فقر نوازشی چیست؟

دوست دارم این سوال را شما جواب بدهید.